ΠΛΗΓΕΣ ΤΟΥ ΦΘΙΝΟΠΩΡΟΥ - Ο άγριος Σεπτέμβρης του 1955
Ξανά στην Κωνσταντινούπολη. Την περασμένη εβδομάδα με αφορμή το 28ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου, σήμερα με αφορμή την πολυσυζητημένη ταινία της Τομρίς Γκιριτλίογλου «Πληγές του Φθινοπώρου». Πολυσυζητημένη και πολυαναμενόμενη εξαιτίας του θέματός του, ένα θέμα ταμπού για τη γειτονική χώρα, αλλά και στην καθ΄ ημάς αριστερά η οποία φοβάται να αγγίξει τέτοια θέματα μην και κατηγορηθεί για εθνικισμό. Λοιπόν, εάν θέλουμε να είμαστε σοβαροί, δεν πρέπει να φοβόμαστε να λέμε μερικά πράγματα με το όνομά τους. Και όπως είναι λάθος –κατά την άποψή μου- να αναφερόμαστε σε Βόρεια Κύπρο τη στιγμή που κάτι τέτοιο δεν υφίσταται αλλά υπάρχει εκεί κάτω στρατός κατοχής, έτσι δεν πρέπει να φοβόμαστε να μιλάμε και για τα εγκλήματα εναντίον των ελλήνων της Κωσταντινούπολης. Στο κάτω – κάτω η ακροδεξιά της γειτονικής χώρας ευθύνεται γι’ αυτό, εκείνη υποκίνησε τον όχλο. Η τουρκική αριστερά ήταν εναντίον του εθνικιστικού παραληρήματος. Κάτι τύποι σαν του Γκρίζους Λύκους ή σαν τους «δικούς» μας Χρυσαυγίτες ήταν εκείνοι που ξεκίνησαν το πογκρόμ εναντίον των Ελλήνων της Πόλης.
Κρατάει χρόνια αυτή η κολόνια
Εντάξει δεν πρόκειται ακριβώς για κολόνια. Μάλλον για μια δύσοσμη ιστορία πρόκειται. Αλλά είναι καλό ως σχήμα λόγου. Η κολόνια, λοιπόν, είναι η Κύπρος και από αυτήν ξεκίνησε ο καυγάς. Ερήμην βεβαίως ελληνοκυπρίων και τουρκοκυπρίων, αλλά ποιος τους ρώτησε ποτέ αυτούς;
Το 1954, λοιπόν, ο στρατάρχης Παπάγος –ξέρουμε σε ποια παράταξη ανήκε, έτσι;- ανακίνησε το Κυπριακό ζήτημα. Μαζί με ελληνοκυπριακούς εθνικιστικούς κύκλους έθεσε ζήτημα ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα. Ε, άλλο που δεν ήθελε η τουρκική κυβέρνηση υπό τον Αντνάν Μεντερές, εκμεταλλεύτηκε την κατάσταση και κάνοντας «το τόσο, τόσο» που λέμε, άρχισε να μιλά για σχεδιασμό σφαγών από τους ελληνοκύπριους εναντίον των τουρκοκυπρίων. Και τότε στήθηκε η προβοκάτσια. Εμείς της αριστερά, γνωρίζουμε πολύ καλά τι σημαίνει αυτό, έχουμε πέσει πολλάκις θύματα παρόμοιων πρακτικών. Σκάει που λέτε μια βόμβα στο τουρκικό προξενείο στη Θεσσαλονίκη και ιδού η αφορμή. Βέβαια, ουδεμία βόμβα υπήρξε, τουλάχιστον ισχύος που να δικαιολογεί το όνομά της ως τέτοια. Ένας αυτοσχέδιος μηχανισμός ήταν, ο οποίος επί πλέον, τοποθετήθηκε από κάποιον Οκτάι Εγκίν από την Κομοτηνή. Ο τυπάκος αυτός μετά από μερικά χρόνια ανταμείφθηκε από τα αφεντικά του και διορίστηκε νομάρχης ή κάτι τέτοιο σε κάποια περιοχή της Τουρκίας.
Το σχέδιο έπιασε. Οι διάφορες «εθνικές» οργανώσεις οι οποίες βρισκόταν σε απευθείας σύνδεση με την κυβέρνηση, με κυριότερη την οργάνωση «Η Κύπρος είναι τουρκική», έβαλαν σε ενέργεια το σχέδιό τους. Ο σύνθημα δόθηκε και τη νύχτα της 6ης προς 7 Σεπτεμβρίου 1955, ο μαινόμενος όχλος ξεχύθηκε στους δρόμους. Είχαν φροντίσει από την προηγούμενη νύχτα να σημαδέψουν με ένα σταυρό τα σπίτια και τα καταστήματα των Ελλήνων για να ξέρουν τι καταστρέφουν! Η μανία του όχλου ήταν τόσο μεγάλη ώστε η κατάσταση ξέφυγε από τους αρχικούς σχεδιασμούς και τελικά η κυβέρνηση αναγκάστηκε να επέμβει και να επιβάλλει στρατιωτικό νόμο.
Μέσα σε μερικές ώρες σκοτώθηκαν 16 (κατ’ άλλους πάνω από 30) Έλληνες, και εκατοντάδες τραυματίστηκαν. Βιάστηκαν πολλές γυναίκες αλλά και άνδρες, και πολλοί ιερείς, όπως αναφέρει ο συγγραφέας Αζίζ Νεσίν, αναγκάστηκαν να υποστούν περιτομή! 4.348 καταστήματα και 1.004 σπίτια καταστράφηκαν Την ίδια τύχη είχαν 27 φαρμακεία, 26 σχολεία, 5 πολιτιστικοί σύλλογοι, 3 εφημερίδες, 12 ξενοδοχεία, 11 κλινικές, 21 εργοστάσια, 73 εκκλησίες ενώ συλήθηκαν πολλοί τάφοι σε δύο κοιμητήρια καθώς και οι τάφοι των πατριαρχών στη Μονή Μπαλουκλί.
Στις 12 Αυγούστου 2008 η εφημερίδα «Ραντικάλ» έγραψε πως τα γεγονότα είχαν οργανωθεί από το Γραφείο Ειδικού Πολέμου, μηχανισμό που είχε στηθεί από το ΝΑΤΟ, για την αποτροπή του κομμουνιστικού κινδύνου! Πάντα η ίδια ιστορία… Ο ίδιος ο Μεντερές ισχυρίστηκε σε δηλώσεις του πως το πογκρόμ κατά των Ελλήνων της Πόλης ήταν έργο –μαντέψτε, μπράβο το βρήκατε- των κομμουνιστών!!!
Το 1961 ήρθαν στο φως πολλές λεπτομέρειες για τα τραγικά γεγονότα κατά τη διάρκεια δίκης για εσχάτη προδοσία στην οποία οδηγήθηκε ο ανατραπείς από το στρατό Μεντερές. Ο πρώην πρωθυπουργός καταδικάστηκε σε θάνατο και πέθανε στην αγχόνη. Κάπως έτσι έκλεισε η υπόθεση και οι 100 χιλιάδες έλληνες της πολυεθνικής το 1955 Κωνσταντινούπολης, αριθμούν σήμερα περί τις 2 χιλιάδες μόνον.
Βιβλίο και ταινία
Η Τομρίς Γκιριτλίογλου, με τις «Πληγές του φθινοπώρου», φέρνει τους συμπατριώτες της μπροστά σε γεγονότα που οι νεότεροι αγνοούσαν και οι μεγαλύτεροι είχαν θάψει βαθιά μέσα τους. Φυσικά η επίσημη ιστορία της γείτονος κάνει την πάπια, όπως και οι περισσότερες επίσημες κρατικές ιστορίες, της δικής μας περιλαμβανομένης. Και έρχεται μία σκηνοθέτιδα για να ταράξει ντα νερά και οι γείτονές μας παθαίνουν της ψυχής τους τον τάραχο καθώς έρχονται αντιμέτωποι με τα Σεπτεμβριανά. Η ταινία σημειώνει μεγάλη εισπρακτική επιτυχία και πολλοί θεατές ομολογούν πως δεν ήξεραν τίποτε. Και μόνον αυτό το γεγονός εάν πάρουμε υπόψη μας δικαιώνει τη σκηνοθέτιδα για την επιλογή της να γυρίσει αυτήν τη συγκεκριμένη ταινία. Κεντρικός ήρωας είναι ο Μπεχτσέτ, ένας νεαρός εθνικιστής, γιος του Καμίλ Εφέντι, ενός πλούσιου με διασυνδέσεις στον κρατικό μηχανισμό. Αρραβωνιασμένος με την Νεμίκα, ερωτεύεται μια κοπέλα που μένει απέναντί του, μια ελληνίδα πόρνη, την Έλενα. Ο Μπεχτσέτ είναι μπλεγμένος με μια εθνικιστική οργάνωση και ο αγαπημένος του φίλος, ο Σουάτ, που είναι αριστερός, προσπαθεί να τον απομακρύνει. Όμως οι σύντροφοι του Μπεχτσέτ, οι οποίοι δεν γουστάρουν τη φιλία του με τον Σουάτ αλλά ούτε τη σχέση του με την ελληνίδα, ξυλοκοπούν μέχρι θανάτου τον πρώτο και τον συμβουλεύουν να διακόψει με την κοπέλα. Όλα συμβαίνουν ενώ προετοιμάζεται το πογκρόμ κατά των Ελλήνων της Πόλης. Και καθώς ο έρωτας μεταξύ της Ελένης και του Μπεχτσέτ δυναμώνει ξεσπά η βία. Τα σπίτια λεηλατούνται, άνθρωποι ξυλοκοπούνται και βιάζονται, κάποιοι σκοτώνονται. Και μέσα σε όλα αυτά ένας έρωτας ο οποίος αγωνίζεται να επιβιώσει.
Ακαδημαϊκή σκηνοθεσία, αλλά εξαιρετική αναπαράσταση της εποχής και ρεαλιστική αναπαράσταση των γεγονότων με στερεή αφηγηματική δομή. Η προσέγγιση της Γκιριτλίογλου ε/ίναι νηφάλια, προσεγμένη και γίνεται με εντιμότητα. Και φυσικά παίρνει ξεκάθαρη θέση εναντίον του εθνικισμού και της μισαλλοδοξίας, τοποθετώντας τους ήρωές της μέσα στα γεγονότα και επικεντρώνοντας σε αυτά. Εδώ ξεφεύγει από το βιβλίο «Φθινοπωρινός πόνος» του Γιλμάς Καρακογιουνλού, ο οποίος δίνει έμφαση στην ερωτική ιστορία και τοποθετεί τους ήρωές τους απλά μέσα στα γεγονότα. Άλλωστε η ηρωίδα του Καρακογκιουνλού δεν είναι ελληνίδα αλλά Εβραία και ονομάζεται Εστέρ. Η Γκιριτλίογλου κάνει την Εστέρ, Ελένη επειδή αυτό εξυπηρετεί την ιστορία της. Κι ακόμη «εφευρίσκει» και τον Σουάτ, τον κομμουνιστή φίλο του Μπεχτσέτ, ο οποίος δεν υπάρχει στο βιβλίο. Με όλα αυτά η ταινία είναι κάτι διαφορετικό από το βιβλίο. Είναι μια ταινία πολιτική, με ξεκάθαρη άποψη και σαφείς διαθέσεις και προσανατολισμό, ενώ το βιβλίο περιορίζεται σε μία περισσότερο κοινωνιολογική προσέγγιση με μεγάλη δόση μελοδράματος. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο συγγραφέας, περνά τα γεγονότα εξ απαλών ονύχων κάτι που δικαιολογείται και από την ιδιότητα του βουλευτή του Κόμματος της Μητέρας πατρίδας. Από την άλλη η σκηνοθέτιδα παίρνει το βιβλίο ως βάση και το «βλέπει» με τι δική της οπτική. Μια οπτική που μοιάζει με τι δική μας και δεν είναι εκείνη που ασπάζεται το τουρκικό κατεστημένο. Άλλωστε εμείς είμαστε με τους τούρκους και όχι με το κατεστημένο.
Ας μην προσπεράσουμε την ταινία. Αξίζει να μας απασχολήσει περισσότερο από το χρόνο που χαλαλίσατε για να διαβάσετε μια σελίδα εφημερίδας.
Η ΕΠΟΧΗ 3 Μαϊου 2009